همه حال

مغز انسان با این همه قدرت شگرفی که دارد در برخی موارد به چالش کشیده می‌شود و آن‌طور که فکر می‌کنیم مصون از خطا و لغزش نیست. یکی از این موارد خطاهای دید هستند.

مغز ما با دریافت انبوهی از تصاویر در اطرافمان تلاش دارد مفهوم واقعیت را برای ما نمایان کند و این تجزیه و تحلیل در کسری از ثانیه انجام می‌گیرد. در این میان گاهی مغز نمی‌تواند آن‌چه را که دریافت می‌کند به درستی نمایان کند و واقعیتی که خودش دریافت می‌کند را به‌خوبی نشان نمی‌دهد. این اتفاق را توهم بصری می‌نامیم.

در ادامه به 10 تصویر می‌پردازیم که با مشاهده‌ی آن‌ها مغز شما به نوعی فریب می‌خورد و شما دچار توهم بصری یا همان خطای دید می‌شوید.

1. به علامت مثبت وسط این تصویر خیره شوید. در چند ثانیه می‌بینید که یک دایره‌ی سبز به دور این تصویر جرکت می‌کند و سرانجام تمامی این نقاط صورتی ناپدید می‌شوند و تنها یک دایره‌ی سبز در تصویر می‌چرخد. در حقیقت هیچ دایره‌ی سبزی در این تصویر وجود ندارد و نقاط صورتی رنگ هم به کلی ناپدید نمی‌شوند.

این پدیده به عنوان توهم تعقیب‌کننده‌ی یاس رنگ یا Lilac Chaser شناخته می‌شود؛ ترکیبی از چند پدیده‌ی فیزیولوژیکی با نام‌های phi penomenon و Troxler’s fading است که هرکدام از این مباحث شرح مفصلی دارند که در این‌جا نمی‌توانیم به آن‌ها بپردازیم. کافیست بدانید که این پدیده به دلیل تداخل در چند بخش چشم صورت می‌گیرد و یک تضاد بین آن‌‌ها به وجود می‌آید.

2. چند نقطه‌ی سیاه در این تصویر می‌بینید؟ جواب این است که هیچ نقطه‌ای. بر خلاف چیزی که مغز شما به شما نشان می‌دهد هیچ نقطه‌ی سیاهی در این تصویر وجود ندارد. در واقع شما نقاطی سفید را می‌بینید که در دید شما به سرعت تیره می‌شوند و تا می‌خواهید روی آن‌ها تمرکز کنید بقیه‌ی نقاط تیره می‌شوند. نظریه‌های زیادی درباره‌ی این اتفاق وجود دارند ولی تاکنون دلیل قانع‌کننده‌ای درباره‌ی این پئیده اراده نشده است جز اینکه مغز انسان گیج می‌شود!

3. آیا این خطوط موازی هستند؟ علی‌رغم چیزی که تصور می‌کنید این خطوط موازی هستند. این پدیده توهم دیوار کافه یا Cafe Wall نامیده می‌شود که در آن دو آجر کنار هم در تضاد هستند. مغز ما هنگام تفسیر این تصاویر تمایل به پخش مناطق تیره در مناطق روشن دارد. این پدیده پرتوافکنی یا Irradiation نام دارد و دلیل اصلی منحنی تصور کردن این خطوط نیز همین امر است.

4. کدام خط بزرگ‌تر است؟ این دو خط هم‌اندازه هستند. این تصویر مثالی است از پدیده‌ی Ponzo که از یکی از مزایای مغز انسان کمک می‌گیرد. این مزیت تشخیص پس زمینه است که باعث می‌شود مغز از پس‌زمینه برای تشخیص اندازه‌ی یک شئ کمک بگیرد.

5. کدام دایره‌ی نارنجی بزرگ‌تر است؟ دوباره مغز شما به چالش کشده شد. دو دایره‌ی نارنجی هم‌سان و هم‌اندازه هستند. این پدیده با نام توهم Ebbinghaus شناخته می‌شود. دلیل اصلی این پدیده فاصله و اندازه‌ی حلقه‌های دور دو دایره‌ی نارنجی است.

6. در این تصویر یک پرتوی کم‌نور را می‌بینید که از وسط تصویر تابیده شده. اگر سرتان را به تصویر نزدیک کنید می‌بینید که این پرتو کل تصویر را فرا می‌گیرد و تقریبا همه‌جای تصویر سفید می‌شود. این پدیده توهمی تلفیقی از روشنایی و شیب موجود در عناصر تصویر است که Dynamic Luminance-Gradiant Effect نامیده می‌شود.

7. آیا شما هم هاله و سایه‌های رنگی موجود درون شکل‌ها را می‌بینید؟ در واقع این‌ها سایه نیستند و تنها خطوطی رنگی هستند. این پدیده توهم آبرنگی نامیده می‌شود. این اتفاق در صورتی رخ می‌دهد که خطوط بیرونی یک چند ضلعی تیره‌تر از خطوط کنارشان باشند. البته خطوط داخلی باید به رنگ روشن باشند و خطوط بیرونی نسبت به این خطوط تیره‌تر باشند. در این حالت مغز شما تلاش می‌کند داخل شکل را با رنگ روشن‌تر پر کند.

8. این یک تصویر متحرک نیست. اگر این را باور ندارید می‌توانید به یک نقطه‌ی تصویر خیره شوید و ببینید که تصویر از حرکت باز می‌ایستد. این پدیده توهم رانش پیرامونی یا Peripheral Drift نام دارد. دلیل این اتفاق تاخیر مغز در تفسیر تصاویر با درخشندگی‌های متفاوت در نقاط مختلف است و باعث می‌شود مغز این تصویر را یک تصویر متحرک بپندارد.

9. فکر می‌کنید که این تصویر مارپیچی است؟ اشتباه می‌کنید چون این تصویر تنها از دایره‌های متحدالمرکز تشکیل شده و پس‌زمینه‌ی این تصویر باعث به هم خوردن معادلات مغز می‌شود و تصور می‌کنید این شکل یک مارپیچ است. این پدیده به نام روانشناس بریتانیایی آقای Fraser توهم مارپیچ Fraser نام‌گذاری شده. اگر این مطلب را باور ندارید می‌توانید با انگشتتان تنها یکی از خطوط را دنبال کنید و ببینید که این خطوط جدا از هم هستند.

10. رنگ‌هایی که رنگ نیستند! در نگاه اول شما یک دایره‌ی نیمه‌شفاف آبی در این تصویر می‌بینید. در واقع این پدیده هم مانند پدیده‌ آبرنگی است که توضیح دادیم. مغز شما می‌خواهد با هاله‌ای از رنگ به شما وجود یک دایره را تلقین کند.